بررسی تأثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی در شهر تهران (نمونه موردی: منطقه پنج تهران)

شهرگرایی عمدتاً به دنبال ظهور نظام سرمایه داری ناشی از انقلاب صنعتی پدیدار گردید. بر اساس شواهد تاریخی، گرایش به نقاط شهری و شهرگرایی قبل از انقلاب صنعتی نیز وجود داشته است (شیخی،143:1380) اما انقلاب صنعتی سرعت شهرگرایی و روی آوردن به نقاط شهری را تقویت کرد. بعد از انقلاب صنعتی شهرها با ایجاد زیرساختهای فیزیکی مادی برای تولید و مصرف و نیز به عنوان مجموعه ای از منابع، در خدمت تولید ارزش و ارزش اضافی قرار گرفتند و با ورود سرمایه مازاد به شهرها سرمایه گذاری از شیوه قبلی خود به سمت سرمایه گذاری بر روی عوامل ثابت تولید (زمین) تغییر جهت داد که این خود مقدمه ایجاد سرمایه بیشتر در شهرها شد. این تحقیق به دنبال بررسی تأثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی است. منطقه انتخاب شده برای ، منطقه پنج شهرداری تهران است که به واسطه تغییر و تحولات شهر تهران در این چند دهه تأثیر زیادی را تجربه کرده است. از جمله این تأثیرات می توان به رشد سریع و ناهنجار منطقه، رشد و توسعه جمعیت منطقه و تمایزات فضایی منطقه اشاره نمود. هدف اصلی بررسی تأثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی و شناخت مکانیزم تأثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی در فضاهای شهری است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش اسنادی یعنی بررسی کتب، مقالات و منابع اینترنتی مبانی نظری تأثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی و تجربه های جهانی آن تدوین شد و شاخص های مطالعاتی تحقیق مشخص شده و نمونه مورد مطالعه در راستای این شاخص ها مورد بررسی قرار گرفت. از میان ابزارهای روش تحقیق، از روش مطالعات میدانی در کنار روش اسنادی به منظور تحلیل بهتر نتایج استفاده شده و از اسناد و مدارک نظیر نقشه ها و اسناد مربوط به شهر و منطقه مورد مطالعه مانند گزارشهای تهیه شده در دستگاههای مختلف دولتی، همچنین مشاهده روابط و رویدادهای جاری در منطقه، آمارهای سری زمانی مشخص و مصاحبه با مطلعین و تکمیل پرسشنامه استفاده شد. براساس نتایج بدست آمده از آمارها و نیز مشاهدات میدانی در منطقه پنج تهران، زمین در این منطقه به منزله شرایط تولید فضا عمل کرده و با تأثیر گرفتن از جریان سرمایه موجب تغییر در ساختارهای اقتصادی در منطقه شده و از سوی دیگر برای حذف موانع فضایی در این منطقه و نیز برای تداوم حرکت سرمایه، با ایجاد تغییرات در ساختارهای کالبدی، موجب تسهیل روند حرکتی خود شده است. در نتیجه با ورود سرمایه به این منطقه، آنچه که در فضاهای شهری آن قابل مشاهده است، تغییرات کالبدی صورت گرفته می باشد و از سوی دیگر آنچه که قابل مشاهده نمی باشد تغییر در ساختارهای اقتصادی بوده است. این تغییرات را می توان در شاخص قیمت زمین و ساختمان و یا در تعدد مراکز مالی و تجاری و نیز افزایش سرمایه گذاری و فعالیت های عمرانی در این منطقه مشاهده کرد. ولی به دلیل اینکه ساختارهای اقتصادی و کالبدی منطقه همسو با هم نبوده و نیز به دلیل تفاوت هایی که با سایر مناطق شهر تهران دارد، موجب بروز عدم تعادل فضایی هم در سطح منطقه و هم در سطح شهر تهران شده است.